Kierunki poczynań naukowych podejmowanych w Katedrze Historii Sztuki i Kultury wyznaczane są przez zainteresowania badawcze osób do niej należących. Najogólniej można stwierdzić, iż koncentrują się one przede wszystkim na obszarze Europy Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Pod względem chronologicznym obejmują bardzo szeroki okres – od pradziejów aż po czasy współczesne, choć przeważają zainteresowania sztuką wieków średnich oraz okresem nowożytnym po schyłek XVIII stulecia. Badania prowadzone są przy zastosowaniu zróżnicowanych ujęć metodologicznych i na różnorodnym materiale zabytkowym: od architektury, poprzez rzeźbę, malarstwo, grafikę, po rzemiosła artystyczne. Zasadniczą ich cechą jest rozpatrywanie problematyki z zakresu sztuk wizualnych na tle szeroko postrzeganych dziejów kultury oraz dokumentacja obecności Polski w Europie na niwie sztuki poprzez liczne jej kontakty z krajami ościennymi i odleglejszymi, wiodącymi centrami artystycznymi (Włochy, Niderlandy, Francja).

Szczegółowe tematy badawcze:

• Sztuka figuralna w pradziejach i okresie wczesnodziejowym na obszarze nadbałtyckim i na Śląsku;
• Problematyka wystroju architektonicznego w Prusach krzyżackich (rzeźbiony detal architektoniczny, malarstwo);
• Rzeźba gotycka w Prusach krzyżackich i jej europejskie konotacje;
• Krucyfiksy gotyckie z obszarów pobrzeża Bałtyku (zagadnienia genezy artystycznej oraz ikonografii);
• Mecenat artystyczny dostojników duchownych i świeckich w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku;
• Malarstwo, rysunek, grafika, rzeźba i rzemiosła artystyczne, w tym zwłaszcza złotnictwo w dawnej Rzeczypospolitej wraz z Prusami Królewskimi oraz ich relacja do sztuki w głównych ośrodkach europejskich;
• Dokumentacja wizualna polskich miast – problematyka weduty w XVII i XVIII stuleciu;
• Sztuka i kultura w kręgu zakonnym na terenie Rzeczypospolitej XVII i XVIII stulecia;
• Mała architektura doby nowożytnej – ideowe przesłania i formalne koncepcje retabulów ołtarzowych;
• Europejskie konotacje architektury barokowej i klasycystycznej na terenie Rzeczypospolitej;
• Społeczny status architekta w realiach polskich XVIII stulecia;
• Sztuka i kultura w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego;
• Twórcy, ośrodki i techniki współczesnej grafiki warsztatowej.

Katedra inicjowała i realizowała w powiązaniu z innymi środowiskami uniwersyteckimi polskimi i zagranicznymi liczne sympozja. W latach 1999–2003 został – z inicjatywy i wedle pomysłu prof. dr. hab. Zygmunta Waźbińskiego – zorganizowany cykl sesji naukowych, poświęconych sztuce nowożytnej, w szczególności włoskiej. Pierwsza z nich dotyczyła Malarstwa weneckiego 1500–1750 (Toruń 2000), druga Disegno – rysunku u źródeł sztuki nowożytnej (Toruń 2001), trzecia Sporu o genezę martwej natury (Toruń 2002), czwarta Rafaela i jego spadkobierców, czyli portretu klasycznego w sztuce nowożytnej Europy (Toruń 2003), piąta zaś – Pejzażu, jako rodzącego się w XVI stuleciu nowego gatunku (Toruń 2004). Tomy te zostały wydane w serii „Sztuka i Kultura” przez Wydawnictwo UMK, pod redakcją dr. Sebastiana Dudzika i dr. hab. Tadeusza J. Żuchowskiego a także (pierwszy tom) dr hab. Krystyny Zielińskiej-Melkowskiej.

Specjalna konferencja międzynarodowa, Relacje artystyczne między Italią a Polską w czasach nowożytnych, dedykowana pamięci profesora Zygmunta Waźbińskiego, odbyła się w dniach 6–7 maja 2010 roku. W latach 2017, 2019 i 2022 miały miejsce trzy cieszące się dużym zainteresowaniem konferencje pod nazwą Wokół zagadnień warsztatu artysty: malarza, rzeźbiarza, architekta…; czwarta edycja tego przedsięwzięcia planowana jest na kwiecień 2025 r. Dalsze historyczne informacje o sesjach organizowanych przez Katedrę po 2010 r. oraz wiadomości bieżące znajdują się w zakładce „Konferencje”.

Kolejna inicjatywą wydawniczą Katedry jest ukazujący się od 2013 r. w zmienionej formule – jako nieregularne czasopismo – tytuł „Sztuka i Kultura” pod red. dr. hab. Ryszarda Mączyńskiego, prof. UMK, którego to periodyku opublikowano dotychczas sześć tomów. Zamierzeniem było, aby ten naukowy almanach odzwierciedlał rozmaitość kierunków i tendencji współczesnej historii sztuki, nie ograniczając się do jednego problemu, tematu czy epoki. Łamy pisma otwarte są dla wszystkich historyków sztuki i kultury, z Polski i z zagranicy.

Poniżej informacje archiwalne:

Kierunki badań naukowych podejmowanych w Katedrze Historii Sztuki i Kultury wyznaczane są przez zainteresowania osób zatrudnionych w poszczególnych zakładach. Można stwierdzić, iż koncentrują się one na dwóch kręgach topograficznych: pierwszy obejmuje obszar Europy Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Polski, drugi – obszar Europy romańskiej ze szczególnym uwzględnieniem Italii. Badania prowadzone są przy zastosowaniu zróżnicowanych ujęć metodologicznych i na różnorodnym materiale zabytkowym: od architektury, poprzez rzeźbę, malarstwo, grafikę, po rzemiosło artystyczne. Podejmują także zagadnienia z zakresu teorii sztuki oraz sięgają w sferę dziejów kultury, rozważając funkcjonowanie artystycznych instytucji (muzea, kolekcje) czy złożonych relacji między mecenasem i artystą. Dokumentują żywą na niwie sztuki obecność Polski w Europie, liczne jej kontakty z krajami ościennymi i odległymi centrami artystycznymi (Włochy, Niderlandy, Francja).

Organizacyjne ramy realizowanych badań tworzą powołane w Katedrze zakłady naukowe. Zakład Historii Sztuki Średniowiecznej – pod kierownictwem prof. dr hab. Marii Poksińskiej – inicjuje i koordynuje badania nad sztuką i kulturą artystyczną czasów średniowiecza, a obszarem jego szczególnej penetracji badawczej jest teren Europy Środkowej. Poczynania badawcze prowadzone w Zakładzie Historii Sztuki Nowożytnej – którego kierownikiem jest dr hab. Ryszard Mączyński, prof. UMK – obracają się zasadniczo wokół szerokiego zagadnienia związków polsko-włoskich w dziedzinie sztuki i kultury w czasach renesansu, manieryzmu, baroku i klasycyzmu. Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej – kierowany przez dr hab. Irenę Dżurkową-Kossowską, prof. UMK – koordynuje badania prowadzone nad sztuką powszechną i polską XIX, XX i XXI wieku, sięgające w bardzo rozległe i rozmaite sfery tej problematyki. Głównym zadaniem Zakładu Historii Kultury – kierowanego przez dr. hab. Alberta Boesten-Stengla, prof. UMK – jest prowadzenie badań nad kulturą polską i europejską od czasów średniowiecznych po wiek XXI, a zasadnicze pole dociekań koncentrują się na problematyce kolekcjonerstwa i muzealnictwa. Najmłodszy Zakład Historii Sztuki i Kultury Polskiej na Emigracji – pod kierunkiem dr. hab. Jana Wiktora Sienkiewicza, prof. UMK – podjął dociekania nad zagadnieniami związanymi z dokonaniami polskich artystów emigracyjnych, które – z przyczyn politycznych – przez lata pozostawały poza obszarem zainteresowań polskiej nauki.

Badania naukowe prowadzone przez pracowników Katedry owocują publikacjami. Nierzadko są one dziełem Wydawnictwa Naukowego UMK. Wymienić wśród nich można książki: Anny Błażejewskiej, Gotycka rzeźba Marii z ciałem Chrystusa z Ostródy. Plastyczna interpretacja wizji mistycznej (Toruń 2005); Alberta Boesten-Stengla, Carraci-Studien. Studien zu Annibale und Agostino Carraci unter besonderer Berücksichtung ihrer Zeichnungen (Toruń 2008); Ryszarda Mączyńskiego, Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej (Toruń 2003) oraz Kościół św. Benona w Warszawie. Nieznane karty z dziejów Bractwa Niemieckiego, zakonu redemptorystów i początków stołecznego przemysłu (Toruń 2008); a także Zygmunta Waźbińskiego, Ut ars natura, ut natura ars. Studium z problematyki medycejskiego kolekcjonerstwa drugiej połowy XVI wieku (Toruń 2000) oraz Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej. Wiek XV i XVI (Toruń 2006). Pod redakcją Marii Poksińskiej ukazało się dzieło zbiorowe Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego (Toruń 2006).

Do umocnienia więzów naukowych Katedry z innymi środowiskami uniwersyteckimi polskimi i zagranicznymi istotnie przyczyniło się forum dyskusyjne, w ramach którego organizowane były corocznie międzynarodowe konferencje poświęcone sztuce nowożytnej (a włoskiej w szczególności). W latach 1999-2003 został – z inicjatywy i wedle pomysłu prof. dr. hab. Zygmunta Waźbińskiego – zorganizowany cykl sesji naukowych, z których pierwsza poświęcona została Malarstwu weneckiemu 1500-1750. (Toruń 2000), druga brała na warsztat Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej (Toruń 2001), trzecia dotyczyła Sporu o genezę martwej natury (Toruń 2002), czwarta – Rafaela i jego spadkobierców, czyli portretu klasycznego w sztuce nowożytnej Europy (Toruń 2003), piąta – Pejzażu, jako rodzącego się w nowego gatunku (Toruń 2004). Tomy te zostały wydane w serii „Sztuka i Kultura”, przez Wydawnictwo UMK, pod redakcją dr. Sebastiana Dudzika i dr. hab. Tadeusza J. Żuchowskiego.

Przywrócony został cykliczny charakter toruńskich konferencji, pierwsza z nich Relacje artystyczne między Italią a Polską w czasach nowożytnych – dedykowana pamięci profesora Zygmunta Waźbińskiego – odbyła się w dniach 6-7 maja 2010 roku. Kolejne mają odbywać się co trzy lata. W zmienionej formule pojawi się także „Sztuka i Kultura”, która zostaje przekształcona w rocznik. Zamierzeniem jest, by ten nowy naukowy almanach odzwierciedlał całą rozmaitość kierunków i tendencji współczesnej historii sztuki, by nie ograniczał się do jednego problemu, tematu czy epoki. Pierwszy tom zawierać będzie artykuły autorstwa pracowników i doktorantów Katedry, co wynikło z chęci zaprezentowania zespołu osób ją tworzących i szkicowego przynajmniej scharakteryzowania podejmowanych przez nie tematów badawczych. Ale łamy nowego pisma będą otwarte dla wszystkich historyków sztuki i kultury, z Polski i z zagranicy.